Już pięć lat temu dziennikarze BBC odkryli, że Sławomir Rawicz, autor książki „Najdłuższy marsz”, na podstawie której powstał później film Petera Weira, był… oszustem, który „przywłaszczył” sobie historię ucieczki z sowieckiego łagru, która była udziałem innego Polaka, Witolda Glińskiego. Gliński, który trafił po syberyjskiej epopei do polskiej armii i brał udział w lądowaniu w Normandii, aż do niedawna nie reagował na kradzież „kawałka” jego życia, chciał zapomnieć o wojnie… Ugiął się dopiero pod wpływem namów brytyjskiego dziennikarza. Gdy sprawdzono fakty, okazało się, że Rawicz faktycznie nie mógł przejść tego szlaku w tym czasie, gdyż wtedy służył w Persji, jego nazwisko nie widnieje również w spisie więźniów Łubianki jak nazwisko zaledwie 17-letniego wówczas Glińskiego. Sprawozdanie z ucieczki tego ostatniego wpadło mu w ręce prawdopodobnie w polskim konsulacie i posłużyło do stworzenia książki, w której wprawdzie nie zgadzało się kilka faktów (Gobi nie jest piaszczysta, droga przez szczyty, a nie doliny w Himalajach, no i te yeti, które widział), ale za to przetłumaczono ją na 25 języków.
Weir nie zajmuje stanowiska w tej sprawie – interesuje go historia ludzi, którzy przeszli 6500 kilometrów, by uciec z niewoli, a główny sprawca ucieczki kompromisowo ma na imię Janusz. Jest polskim oficerem, skazanym na 10 lat łagru, na podstawie zeznań torturowanej podczas śledztwa żony. Zaraz po przybyciu wraz z kilkoma towarzyszami niewoli, m.in. Amerykaninem Mr. Smithem, organizuje ucieczkę. Chcą dotrzeć do Mongolii, ale gdy okazuje się, że i tam rządzą komuniści, decydują się dotrzeć do Indii. Przemierzając tysiące kilometrów morderczej drogi, zmuszeni do trzymania się z dala od ludzkich siedzib z obawy wydania w ręce Sowietów mogą liczyć tylko na siebie. W trakcie podróży przyłącza się do nich zbiegła również z obozu młoda Polka, Irena, ale nie wszyscy docierają na miejsce…
„Niepokonani” to film drogi i to pojęcie dobrze oddaje jego klimat. Weir nie zrobił obrazu sensacyjnego, na bohaterów nie napadają dzikie zwierzęta i nie spotykają ich na co dzień nowe przygody. Zrobił film o drodze, która jeśli zabija, robi to w sposób cichy, niemający nic wspólnego z bohaterstwem. Bohaterowie głównie idą i sama byłam zdziwiona faktem, że nie było to dla mnie nużące. Zasługa to umiarkowanego dynamicznie montażu, który pozwolił na skondensowanie długiej drogi (szli w końcu 11 miesięcy), urozmaicenie samego marszu ujęciami z różnych kamer oraz naprzemiennie stosowanymi zbliżeniami, dalekimi planami i panoramami.
Stwierdzenie wiarygodności przedstawionych w filmie wydarzeń zostawiam specjalistom, nie jest to jednak dokument National Geographic. Jeśli raz pokazano, że polują i jedzą węże, to wiadomo, że skoro przeżyli, dawali sobie w ten sposób radę. Dla Weira ważniejsze są ich wzajemne relacje, toteż na plan pierwszy wysuwają się kwestie relacji w grupie, konfliktów, animozji czy sympatii. Nic też dziwnego, że bohater pierwszoplanowy, Janusz (Jim Sturgess), schodzi na plan dalszy w obliczu tego, co dzieje się między Ireną a Mr Smithem granym przez charyzmatycznego Eda Harrisa, który de facto ukradł film Sturgessowi. To jego Mr Smith jest postacią nie dość, że najdojrzalszą i bardziej złożoną, to w dodatku przechodzi ewolucję. Katalizatorem jest pojawienie się Ireny, dziewczyny, która – co też ciekawe – jest mediatorem między mężczyznami: łatwiej jest mówić do niej, niż rozmawiać ze sobą. Z początkowej niechęci, jaką ją darzy Mr Smith, poprzez łamanie nieufności i powolne przywiązywanie wyrasta pełna miłości relacja ojca i dziecka, będącego wspomnieniem tego, za którego śmierć się obwinia. To najciekawszy wątek filmu, gdyż reszta bohaterów, może poza Walką, to jedynie niezbędne ozdobniki. Grający go Colin Farrell poradził sobie całkiem nieźle, z oddaniem (nie)czarnego charakteru swej postaci, kryminalisty, niebędącego w stanie opuścić ojczyzny, w której zna głównie… więzienia.
Ten film to obowiązkowo pozycja dla młodych ludzi i nie tylko. A dlaczego? Bynajmniej nie z patriotycznych pobudek, bo ten akurat wątek nie jest w filmie eksploatowany… Z powodu statystyki. Jeden rodak więcej w topniejącej grupie autorytetów to wszak niemało.
ASPEKTY TECHNICZNE
Dźwiękowo jest różnorodnie, bo na każdym etapie wędrówki towarzyszą grupie uciekinierów inne odgłosy. Jeszcze w łagrze to stukot siekier w czasie wyrębu lasu i szum strumyka, wycie wiatru za zewnątrz baraku i potężne, basowe wybuchy słyszalne z kopalni. W niej samej niosą się echa pracy kilofów i ciężki łoskot wózków. Pierwszym chwilom ucieczki towarzyszy wściekłe zawodzenie wiatru w czasie wichury. Potem w tyłach mamy już spokojniejsze odgłosy: deszcz w scenach w jaskini, sypiący się żwir, gdy Janusz wdrapuje się na wzgórze, by szukać jeziora, czy tętent koni mongolskich pasterzy. Wyjątkiem jest scena burzy piaskowej, kiedy słychać uderzenia pojedynczych ziarenek piasku. Za to przemierzanie Gobi to głównie tętniąca w uszach cisza.
Obraz równie zróżnicowany: Syberia to biel śniegu, czerń drzew i szarości baraku, Bajkał to zieleń traw i drzew, Mongolia to wszystkie rodzaje beżu, od lekko pomarańczowego po jasną sjenę, Himalaje to znów biel śniegu i czerń wąwozów, zaś Indie to jaskrawa zieleń herbacianych liści. Wszystkie te barwy są bardzo naturalne, żadnych podrasowanych odcieni. Ostrość porządna, kontrast zawodzi nieco tylko w ciemnych scenach kopalnianych.
BONUSY
Oprócz zwiastunów i reportażu z uroczystej premiery filmu w Polsce są w większości dosyć obszerne i dosyć zróżnicowane tematycznie wywiady z reżyserem i aktorami. Colin Farrell dzieli się refleksjami na temat obozowej hierarchii wartości i zauważa, że jeśli zdarzały się ucieczki z obozu, to głównie w ciągu pierwszych kilku miesięcy, bo potem następowało już przyzwyczajenie. Ed Harris opowiada o współpracy z konsultantem, który nauczył ich podstawowych survivalowych zachowań. Jim Sturgess wspomina wrażenie, jakie zrobiły na nim rozmowy z byłymi więźniami łagrów sowieckich opowiadającymi o warunkach życia. Dzieli się też radością, jaką sprawiło mu samodzielne rozpalenie ognia w spartańskich warunkach, nie przypuszczał bowiem, że zajmuje to aż tyle godzin! Młodziutka Saoirse Ronan mówi o ciężkich warunkach pracy w Maroku, a Dragos Bucur o więziennych ubiorach. Najdłuższa wypowiedź (8 min) należy do Petera Weira, który opowiada o owym konsultancie, Cyrilu Delafosse, młodym człowieku, który będąc pod wrażeniem książki przeszedł cały szlak polskich (i nie tylko) uciekinierów trzy lata wcześniej i który uczył potem aktorów, jak np…. obdzierać zająca ze skóry.
veroika |
