Jak każdy praktycznie film radziecki, także i „Iwana Groźnego” trudno omówić bez odniesienia się do ówczesnej sytuacji politycznej. Nakręcony w latach 40., pokazywał groźnego cara jako silnego władcę i twórcę potęgi państwa rosyjskiego, co musiało podobać się Józefowi Stalinowi, uważającemu się za spadkobiercę Iwana IV i widzącego w tej postaci historycznej swoje własne odbicie. Ale o ile pierwsza część okazała się dla Stalina do przełknięcia, część druga zawędrowała na dwanaście lat na półkę i ukazała się dopiero po śmierci Józefa Wissarionowicza. Dlaczego tak się stało? Otóż część 1. pokazuje narodziny wielkości i potęgi Iwana IV (co było słuszne i chwalebne), ale w części 2. reżyser Siergiej Eisenstein za bardzo wyeksponował zbrodnie opryczniny, tajnej policji cara, która likwidowała nie tylko opozycję, ale przy okazji także wielu niewinnych ludzi (szacuje się, że ofiarami tej instytucji padło około stu tysięcy Rosjan). W sumie do dziś trwają spory, czy „Iwan Groźny” stanowił pochwałę silnej, acz okrutnej władzy czy raczej zawoalowaną krytykę jej brutalnych metod rozprawy z własnym społeczeństwem.
Oglądany po latach film wciąż jednak wywiera wielkie wrażenie, i to pomimo jego, celowej zresztą, teatralności. Iwan Groźny w interpretacji Nikołaja Czerkasowa jest postacią koturnową, ale zarazem psychologicznie wiarygodną w obsesji władzy, a na twarzach wszystkich bohaterów namiętności buzują aż miło. Ciekawie została wykorzystana gra światłocieniem, która doskonale oddaje klimat podejrzliwości i czającego się wszędzie zła i zagrożenia. To ostatnie, w sumie niedokończone (planowana była trylogia) dzieło Eisensteina jest w jego dorobku wyjątkowe – służba ideologii ustąpiła na rzecz pokazania prawdziwych emocji i dramatów, których nie przesłonił monumentalizm tego filmowego spektaklu.
Ciekawostką jest to, że przy monochromatyczności filmu ostatnie pół godziny części drugiej zostało zrealizowane na taśmie kolorowej, przywiezionej do Rosji z Niemiec jako łup wojenny.
Każda z dwóch części umieszczona jest na osobnej płycie. Film ukazuje się w ramach „Klasyki kina radzieckiego”.
ASPEKTY TECHNICZNE
Zrealizowane w odstępie dwóch lat obydwie części czarno-białe nie różnią się jakością. A ta, jak na film w tym wieku, nie jest w sumie najgorsza. Obraz (w formacie 1.33:1) jest wprawdzie zmiękczony, ale w wielu ujęciach ostrość jest całkiem przyzwoita. Paleta odcieni szarości jest na tyle bogata, że pozwoliło to nie tylko poprawnie oddać wspomnianą grę światłocieniem, ale także dużo szczegółów, jak detale kostiumów (hafty, ozdoby, klejnoty) czy scenografia ciemnych wnętrz. Często można rozróżnić włosy na głowie cara. Oczywiście nie są to detale bardzo wyraźne, ale też narzekać za bardzo nie można. Nasycenie barw przyzwoite, czerń w wielu ujęciach odznacza się intensywnością. W części kolorowej (od około 54. minuty części 2.) pojawiają się tylko trzy kolory: czerń, czerwień i połyskliwe złoto, które również są intensywne. Obraz jest zaziarniony i zabrudzony, ale natężenie skaz bywa różne. W niektórych ujęciach nie ma ich wiele lub wcale, w innych pojawia się sporo, np. na początku części 2. wyskakuje sporo białych pionowych krech i brudków, ale potem to znika.
Dźwięk (Dolby Digital 2.0) jest stłumiony i zniekształcony, w tle słychać trzeszczenie, a głosy aktorów czasem szeleszczą.
BONUSY
Broszura z informacją o filmie.
ren
|
