W maju 1943 r. członek polskiego rządu na uchodźstwie, Szmul Zygielbojm, popełnia samobójstwo w Londynie. Dochodzenie prowadzone przez brytyjskiego koronera daje podstawy do poznania jego losu. Dochodzenie pokazuje, że samobójstwo było aktem rozpaczy z powodu obojętności państw alianckich na eksterminację Żydów.
Nie mógł reżyser tego filmu przewidzieć jak bardzo jego obraz zyska na aktualności - czas jego premiery, sprzągł się bowiem w czasem wojny w Ukrainie, a jego oczytanie sykało nowy kontekst. Niestety gorzka to konkluzja, taka mianowicie, że ludzkość tak naprawdę… niewiele się z historii uczy, a ostatnie co robi to wyciąga wnioski. Powiedzenie że właśnie po to uczy się historii by tragedie się nie powtarzały można między bajki włożyć. Słowa z listu pożegnalnego Zygielbojma mogły teraz paść z ust prezydenta Zelenskiego. Wystarczyłoby zamienić naród ukraiński na żydowski: "odpowiedzialność za zbrodnię wymordowania całej ludności żydowskiej w Polsce spada przede wszystkim na sprawców, ale pośrednio obciąża ona także ludzkość całą, narody i rządy państw sprzymierzonych, które do dziś nie zdobyły się na żaden czyn konkretny w celu ukrócenia tej zbrodni". Tak jak nikt nie słuchał Zygielbojma tak nikt nie słuchał Ukraińców, gdy w 2014 roku tracili Donbas i ostrzegali, że Putin na tym nie poprzestanie. Teraz mówią, że Ukrainy też będzie mu mało… A my podobnie jak lata w wielu innych wypadkach piszemy noty dyplomatyczne, ślemy protesty i nakładamy śladowe sankcje podczas, gdy w Ukrainie z gruzów wydobywa się ciała dzieci. Oczywiste jest że porównywanie tej sytuacji z holokaustem to hiperbola. Analogie jednak widoczne są gołym okiem…
Wspólnym mianownikiem jest też bezsilność cechująca bohaterów. W sytuacji filmowej jej uosobieniem jest Szmul Zygielbojm, postać oczywiście autentyczna, który poświęca wszystko by świat dowiedział się o mordowaniu Żydów, a którego każdy słyszy… ale nikt nie słucha. Świetnie tragizm tej postaci oddał Wojciech Mecwaldowski, uderzająco podobny do pierwowzoru, którego każdy najbanalniejszy gest, każde ostre spojrzenie i ton głosu napięty jak struna krzyczy: zróbcie coś! otwórzcie oczy! pomóżcie! Kupuje się ten film właśnie ze względu na jego rolę, do bólu wiarygodną.
Przyznam że podchodziłam do tego filmu jak do jeża, zniechęcał tytuł i pobieżny opis, ale trzeba przyznać, że film wciąga. Narracja odwołująca się do Obywatela Kane’a albo jak kto woli Obywatela Jonesa opiera się na motywie śledztwa prowadzonego po śmierci domyślnego bohatera, w którym powoli odkrywa się przyczyny tragedii. To dobry pomysł, bo bohater (a my dzięki niemu) jest zaangażowana w co to się dzieje, primo bo go ta sytuacja zaczyna intrygować, sekundo bo zakochany jest w Żydówce (Bardzo dobra Karolina Gruszka), która podobnie jak Zygielbojm traci w Polsce wszystkich krewnych. Film jest utkany ze spotkań z ludźmi, strzępach informacji, które musi sobie młody dziennikarz poskładać by stworzyć postać Zygielbojma i odkryć jego tajemnicę. Motyw śledztwa przytrzymuje film też bardzo blisko ziemi, dialogi nie ma charakterystycznego dla filmów polskich oderwania od rzeczywistości. Tu wszystko się klei. Gdyby jeszcze główny bohater był nieco bardziej charyzmatyczny, co wyszłoby na dobre dynamice filmu – zwłaszcza końcówce - to film byłby jeszcze bardziej zajmujący. Tak czy inaczej film zdecydowanie dobrze się ogląda! |
