Niemieccy żołnierze gwałcą i zabijają żonę żołnierza AK, Tadeusza. Tadeusz jest także świadkiem śmierci żołnierza wermachtu, który przed pożegnaniem się z życiem prosi go, aby odnalazł jego mieszkającą na Mazurach żonę, Różę. Mężczyzna wypełnia ostatnią wolę zabitego i znajduje wdowę, która, delikatnie mówiąc, nie cieszy się sympatią pozostałych mieszkańców miejscowości. Nie bez powodów zresztą, ale o nich Tadeusz dowiaduje się później. Znajomość Tadeusza i wdowy po niemieckim żołnierzu wychodzi poza przekazanie tragicznej wiadomości i rzeczy zmarłego – Róża i jej córka potrzebują męskiego wsparcia i obrony przed gnębiącymi wieś szabrownikami. Oboje też, tak ciężko doświadczeni przez los i doznawszy takiej samej straty, potrzebują spokoju i wytchnienia.
Film Smarzowskiego jest trudny w odbiorze i porusza uczuciami widza do głębi, jeszcze po seansie pozostawiając go pod dużym wrażeniem obejrzanych scen. Jest przepełniony dosłownie pokazaną brutalnością i okrucieństwem – egzekucjami, grabieżami, gwałtami na kobietach, katowaniem mężczyzn. Jednak ten brutalizm nie wydaje się przesadzony ani wkomponowany w film jedynie po to, by szokować. Pod warstwą ukazującą brzydotę ludzkiej natury tkwi coś szlachetnego, a tym czymś jest postawa prawego człowieka, któremu wojna i doznane krzywdy nie zaburzyły zdolności rozróżniania dobra i zła. Nie ma w tym filmie kuszącego prostotą, ale zarazem stereotypowego podziału na dobrych (naszych) i złych (obcych). Rosyjski lekarz pomaga Róży, inny Rosjanin ją gwałci. Niemcy, Rosjanie, ale i polscy ubecy na równi z nimi dopuszczają się zbrodni, zdrad, gwałtów, przemocy i torturują ludzi. Świat odarty z dobra i wartości nie zna podziałów na narodowości…
„Róża” porusza też rzadki w polskim kinie wątek tragicznej sytuacji ludzi, którzy po wojnie nagle stali się obcy na własnej ziemi i wrogami dla dotychczasowych sąsiadów. W filmie konkretnie mowa o Mazurach, którzy dla Polaków stali się Niemcami, a dla Niemców byli Polakami. Film wart jest obejrzenia pod każdym względem – ogólnej tematyki, przedstawionej indywidualnej historii, świetnej gry aktorów zarówno pierwszo-, jak i drugoplanowych, a także ze względu na wspaniałe zdjęcia Piotra Sobocińskiego jr.
ASPEKTY TECHNICZNE
Obraz urzeka prostotą ujęć (kadry zimowe jak z Eisensteina!), ascetyzmem kadrów i skromnością scenografii. Monochromatyczność barw podkreśla jedynie jego piękno, oscylujemy bowiem wokół kilku odcieni. Zima to stalowe i grafitowe szarości, wiosna – dosyć matowe zielenie, lato – beże w odcieniach sjeny, zaś jesień to z kolei ciemne brązy w tonacjach dębu. Ostrość znakomita! Nawet twarze zdają się mieć „ostre" zmarszczki, a rysy miękną oświetlone jedynie skąpym pełgającym po ich obliczu światłem świec. Podkręcony kontrast uwypukla w kadrach ich subtelną wielowarstwowość. Zdarzają się lekkie krzyżowania barw i falowania krawędzi.
Muzyka jest taka, że jeśli ktoś raz ją usłyszał, to zapamięta do końca życia. Melancholijne, rytmiczne dźwięki autorstwa Mikołaja Trzaski sączą się z głośników niczym krople wody żłobiące dziurę w głowie w czasie tortur. Na ten ciekawy, bardzo mroczny i ciemny rytm składają się dźwięki saksofonu altowego, klarnetu, puzonu, tuby, kontrabasu i perkusji, co daje naprawdę niesamowity efekt!
Kiedy tyły opuszcza muzyka, dzieje się w nich dosyć sporo. Idylliczność wsi podkreślają odgłosy natury: bzyczenie much, granie świerszczy, szum traw. Zupełnie inne są sceny przemocy: gwałt to kobiece jęki, wrzaski i posapywania gwałcicieli, tortury to plask uderzeń i mocne odgłosy bicia i kopania buciorami po ciele. Bardzo wojennymi dźwiękami są te z wysadzeniem ciężarówki, wybuchem min czy pożarem i ostrzałem domu Włodka, sąsiada Róży.
BONUSY
Poza zwiastunami i dwiema galeriami zdjęć – kolorowej z filmu i czarno-białej będącej zapisem z jego realizacji – są jeszcze trzy rzeczy. Pierwsza to reportaż z premiery filmu (3 min) dający wyobrażenie o tym, jak dobrą robotę wykonali charakteryzatorzy, którzy pięknych i przystojnych aktorów zdołali przekształcić w ludzkie widma! Drugą rzeczą jest seria krótkich wywiadów z aktorami i twórcami, które po części pojawiają się potem w materiale o realizacji filmu (7 min). Poza migawkami z planu oddającego epickość filmu, który został pomyślany jako rozgrywający się podczas czterech pór roku, usłyszymy sporo o klimacie realizacji filmu. Sam reżyser w dość autoironiczny sposób mówi o tym, że jako 62-latek wciąż jest „młodym” reżyserem, który może z tej właśnie przyczyny umożliwił szybki debiut autorowi zdjęć Piotrowi Sobocińskiemu, by ten nie musiał czekać tyle ile on na swą życiwoą szansę. Aktorzy mówią głównie o swoich bohaterach oraz o sposobie podejścia do nich reżysera, który dość oszczędny w wydawaniu poleceń, jest przy tym człowiekiem wrażliwym i bardzo szanuje aktorów. Nie można pominąć faktu, iż film został starannie przygotowany pod kątem niepełnosprawnych. Jest zarówno audiodeskrypcja, jak i napisy dla niedosłyszących.
itk / veroika
Data premiery: 6.06.2012 |
